Çdo mëngjes zgjoheni nga gjumi, hapni sytë dhe zbuloni se po, jeni ende këtu. Një ditë tjetër në planet – duke marrë frymë, duke ngrënë dhe duke punuar në mënyrë që të mund të vazhdoni të merrni frymë, të hani dhe të punoni. Në thelb, ju po përpiqeni t’i mbani të gjitha së bashku duke u argëtuar pak. Pastaj, pas rreth 16 orësh, do të bini përsëri në shtrat me një ditë më pak të mbetur në inventarin tuaj të jetës, duke e ditur që duhet ta përsërisni të gjithë përpjekjen përsëri nesër. Ky është realiteti, në një formë ose në një tjetër, për ju, mua dhe çdo qenie tjetër njerëzore në planet. Ai ka qenë gjithashtu realitet, në një formë apo në një tjetër, për çdo qenie njerëzore që kur u shfaqëm si një specie e veçantë rreth 300,000 vjet më parë. Gjithçka, duket mjaft e çuditshme. Për çfarë bëhet fjalë? Për çfarë është e gjitha? A ka ndonjë mister të jetës?
Misteri i jetës:
Sot do të doja t’i trajtoja këto pyetje përmes thjerrëzës së një pyetjeje tjetër. A mund t’i përgjigjet shkenca kësaj çuditshmërie themelore, apo ekziston një mister themelor i jetës?
Një herë bëra një debat publik me një djalë që ishte në transhumanizëm (që në thelb thotë se një ditë do të shkrihemi me kompjuterët). Ai ishte i bindur se në fund të fundit shkenca do të shpjegonte të gjitha aspektet e botës. Në fund, asgjë nuk do të mbetej e fshehur para vështrimit të saj gjithëpërfshirës. Edhe pse e kam kaluar jetën duke jetuar – dhe duke dashur – shkencën, ndjeva se diçka vërtet thelbësore mungonte nga këndvështrimi i tij. Për mua, lëshimi i tij është të kuptuarit se për çfarë janë shpjegimet dhe kufijtë e asaj që ato mund të bëjnë.
Nëse pyetja është, “A mund ta shpjegojë shkenca jetën?” atëherë përgjigja mendoj se një ditë do të jetë “kryesisht po”, nëse synojmë proceset në punë në jetë. Shkenca tashmë ka vendosur me sukses teknikën e reduktimit për të parë blloqet ndërtuese të jetës. Reduktimi nënkupton kërkimin e shpjegimeve ose përshkrimeve të suksesshme parashikuese të një sistemi duke u fokusuar në elementët përbërës të tij në shkallë më të vogël. Nëse jeni të interesuar për një trup njerëzor, atëherë reduktimet çojnë nga organet në qeliza në ADN, te gjenet në biomolekulat e kështu me radhë. Kjo qasje ka qenë padyshim spektakolare e suksesshme.
Jeta nuk është një problem për t’u zgjidhur, por një realitet që duhet përjetuar.
nga -Søren Kierkegaard-
Megjithatë, nuk ka mjaftuar. Kufiri tani duket se është të kuptuarit e jetës si një sistem kompleks adaptiv, që do të thotë një sistem në të cilin organizimi dhe shkaku ndodhin në shumë nivele. Nuk janë vetëm blloqet ndërtuese atomike ato që kanë rëndësi; ndikimet përhapen lart e poshtë shkallës, me rrjete të shumta të lidhura nga gjenet në mjedis dhe prapa. Siç kam shkruar më parë, informacioni mund të luajë një rol thelbësor këtu në mënyra që nuk ndodhin në sistemet jo të gjalla.
Por pyetja më e thellë mbetet: a do të shterojë ky proces i vazhdueshëm i përsosjes shpjeguese çuditshmërinë e të qenurit gjallë apo misterin e jetës që përshkrova në hapje? Unë nuk mendoj.
Shpjegimi kundrejt përvojës
Arsyeja pse e marr atë pozicion është sepse ekziston një ndryshim i thellë dhe (fjalë për fjalë) ekzistencial midis një shpjegimi dhe përvojës. Ne njerëzit shpikëm procesin e mrekullueshëm të quajtur shkencë për të kuptuar modelet që përjetojmë rreth nesh. Ne e bëmë këtë sepse jemi krijesa kurioze nga natyra dhe sepse gjithashtu shpresojmë të fitojmë njëfarë kontrolli mbi botën përreth nesh. Por këtu është pika kryesore: përvoja është gjithmonë më shumë se shpjegimi. (Kjo është rezultati i një eksperimenti filozofik të mendimit të quajtur Dhoma e Marisë.) Tërësia e drejtpërdrejtë dhe e pandërmjetësuar e përvojës nuk mund të korrigjohet kurrë nga një shpjegim. Pse? Sepse përvoja është burimi i shpjegimeve.
Ankthi evoluoi për të na ndihmuar – çfarë shkoi keq? Një neuroshkencëtar..
“Përvoja” mund të jetë një vend i vështirë për diskutim. Është aq e afërt dhe aq e dukshme sa për disa njerëz nuk duket si asgjë. Por për shumë njerëz në të gjithë ekzistencën, ai ka qenë një shqetësim qendror. Për filozofitë e Indisë klasike dhe Azisë, ajo ishte gjithmonë pikënisja. Për filozofët në Perëndim, ajo bëri rishfaqjen e saj më të fundit si temë në veprat e William James dhe “fenomenologëve” si Edmund Husserl dhe Maurice Merleau-Ponty. Për të gjithë këta mendimtarë dhe shkrimtarë, përvoja nuk ishte diçka që mund të merrej si e mirëqenë – ishte terreni nga i cili u bënë të mundura të gjitha pyetjet e tjera.
